Πανέμορφο φυλλοβόλο δέντρο, που φτάνει 30 μέτρα ύψος, και ζει μέχρι 200 χρόνια. Όταν είναι ανθισμένο σκορπάει ένα υπέροχο άρωμα σε μεγάλη ακτίνα και γίνεται η χαρά των μελισσών! Τα άνθη και φύλλα της Φλαμουριάς βράζονται και το αφέψημα που λαμβάνεται είναι το γνωστό σε όλους τίλιο. Το Τίλιο/Φλαμούρι έχει ευχάριστη και γλυκιά γεύση και πολλές ιδιότητες χρήσιμες για τον οργανισμό!
Η λέξη φλαμούρι συγγενεύει ετυμολογικά με την Τουρκική λέξη “ihlamur”.
Η ονομασία τίλιο, προέρχεται από την αντίστοιχη ιταλική tiglio, που πάρθηκε από το λατινικό tilia, η προέλευση του οποίου είναι η αρχαιοελληνική πτελέα/φτελιά.
Επιστημονική ονομασία: Φιλύρα η γναφαλώδης, Tilia Cordata και Tilia Platyphyllos.
Άλλες ονομασίες: Τίλια, Φλαμούρι, Φιλουργιά, Σφεντάμι, Φιλούρα, Λίπα, Φιλύρα.
Φιλύρα: Το Φλαμούρι ήταν γνωστό από τα αρχαία χρόνια και αναφέρεται στην ελληνική μυθολογία σαν την μητέρα του κενταύρου Χείρωνα. Ο Χείρων, ο διάσημος Κένταυρος, θεραπευτής και παιδαγωγός των ηρώων της μυθολογίας, στο Πήλιον όρος, ήταν γιος του Κρόνου και της Ωκεανίδας Φιλύρας. Ο Κρόνος, μεταμορφωμένος σε άλογο, για να μην τον πάρει χαμπάρι η νόμιμη σύζυγός του Ρέα, έσμιξε με την όμορφη Νύμφη Φιλύρα και γέννησε το Χείρωνα, ένα πλάσμα παράξενο, διαφορετικό από τη μέση και πάνω με μορφή ανθρώπινη από τη μέση και κάτω με μορφή ίππου. Μια εκδοχή του μύθου, που την αναφέρει ο Αθανάσιος Σταγειρίτης στο έργο του “Ωγυγία ή Αρχαιολογία” το 1815, συνδέει το μύθο της Φιλύρας με το δέντρο Φλαμουριά, καθώς εμφανίζει τη Νύμφη απελπισμένη που έφερε στον κόσμο ένα “τέρας” να ζητάει από τους θεούς, να τη μεταμορφώσουν σε δέντρο κι εκείνοι την εισακούνε και τη μεταμορφώνουν σε Φλαμουριά.
Χρήσιμα μέρη: Τα φύλλα, τα άνθη, οι καρποί και η φλούδα.
Λέγεται, ότι όποιος κοιμόταν κάτω από την φλαμουριά, μεταφερόταν στην γη των Νεραϊδών.
Θεραπευτικές ιδιότητες:
– Είναι το καταλληλότερο ρόφημα για το απόγευμα ή για αργά το βράδυ καθώς χαλαρώνει τον οργανισμό μας από την ένταση της καθημερινότητας.
– Άριστο ηρεμιστικό φάρμακο του νευρικού συστήματος ακόμα και όταν πρόκειται για νεογέννητα βρέφη. Σε συνδυασμό με μέλι μπορεί να κατευνάσει ακόμη και τα πιο υπερκινητικά μωρά/παιδιά. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί επίσης κατά την περίοδο που τα παιδιά βγάζουν δόντια μια και είναι ήπιο, αλλά αποτελεσματικό παυσίπονο.
– Βοηθάει σημαντικά στην καταπολέμηση της αϋπνίας και ηρεμεί τις νευρικής φύσεως ημικρανίες.
* 1 κουταλιά αποξηραμένα άνθη τίλιου μαζί με μια 1 κουταλιά χαμομήλι μια ώρα πριν το βραδινό ύπνο.
– Αν αισθανόμαστε το λαιμό να μας ενοχλεί λίγο ή ότι «μας στριφογυρίζει κρύωμα», πίνουμε ένα φλυτζάνι τίλιο και προλαβαίνουμε τη γρίπη.
– Αν δεν το προλάβουμε… Φέρνει ανακούφιση στο κρυολόγημα και στην γρίπη, μειώνει την ρινική καταρροή και καταπραΰνει τον πυρετό.
– Είναι αποχρεμπτικό, δηλαδή, καθαρίζει το αναπνευστικό, το μπούκωμα και βοηθάει στην απόφραξη του αναπνευστικού.
– Μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε πεπτικές ανωμαλίες, ελευθερώνοντας τους σπασμούς και βελτιώνοντας την πέψη.
– Το αφέψημα των φύλλων που γίνεται με άσπρο ξερό κρασί λέγεται πως διαλύει τις πέτρες των νεφρών και διώχνει τις ημικρανίες.
– Δρα θετικά σε προβλήματα αρτηριοσκλήρυνσης.
– Έχει ευεργετική επίδραση στην κυκλοφορία του αίματος καθώς μειώνει την πίεση.
– Αποτελεί και ένα καλό αντισηπτικό.
– Ως ελαφρύ διουρητικό έχει αρκετά καλά αποτελέσματα σε όσους πάσχουν από ουρική αρθρίτιδα.
– Βοηθά σε δυσκοιλιότητα.
– Κατά του λουμπάγκο, ένα ποτήρι αφέψημα κάθε πρωί.
– Οι καρποί της Φλαμουριάς θεωρούνται “δραστικοί” κατά των αερίων.
Εξωτερική χρήση:
– Οι πλύσεις με αφέψημα τίλιου είναι δυνατόν βοηθήσουν στην εξάλειψη των φακίδων, αλλά και των ρυτίδων.
– Είναι ένα από τα πιο ευεργετικά βότανα για την ενδυνάμωση των μαλλιών από τη ρίζα ως την άκρη. Ξεβγάζουμε τα μαλλιά με αφέψημα τίλιου μετά το λούσιμο. Έτσι τα μαλλιά δυναμώνουν και δημιουργείται ένα προστατευτικό φίλτρο που εμποδίζει την τρίχα να σπάσει, αλλά και τη διείσδυση βλαβερών ακτίνων από την έκθεσή τους στον ήλιο.
– Ιδανικό για ξηρές επιδερμίδες όταν τις ξεπλένουμε με τίλιο μια και έχει μαλακτικές ιδιότητες. Μπορεί επίσης να προστεθεί σε λευκό ή ροζ άργιλο.
– Βοηθάει στην καταπολέμηση της ακμής και των δερματικών ερεθισμών.
– Το ανθόνερο από Τίλιο μπορεί να ψεκαστεί στο κρεβάτι για να χαλαρώσει την εισπνοή στην αντιμετώπιση της αϋπνίας.
– Κάνουμε μπάνιο με αφέψημα λουλουδιών για νευρική κόπωση και παιδικούς σπασμούς.
– Κηραλοιφή σε συνδυασμό με τίλιο μπορεί να χρησιμοποιηθεί κατά των εγκαυμάτων.
Τον 18ο αιώνα χρησιμοποιήθηκε για την παραγωγή ενός προϊόντος παρόμοιου με την σοκολάτα ενώ στο Β Παγκόσμιο πόλεμο τα φύλλα της μαζί με αλεύρι χρησιμοποιήθηκαν για την παρασκευή ψωμιού που ήταν ένα εξαιρετικό διατροφικό συμπλήρωμα για εκείνην την περίοδο.
Χρήση:
♦ Αφέψημα: 15-30γρ. φύλλα Τίλιου σε 1 λίτρο νερό. Πίνουμε 2-3 φλυτζάνια τη μέρα. Άλλος τρόπος είναι 1 κουταλάκι φλούδα σε ένα φλιτζάνι νερό. Μόλις αρχίσει να βράζει το νερό το κατεβάζουμε από τη φωτιά και το αφήνουμε 8 λεπτά πριν το πιούμε σε περιπτώσεις πυρετού ή πριν το χρησιμοποιήσουμε σε πληγές και κοψίματα.
♦ Έγχυμα: 30γρ. φύλλα σε μισό λίτρο βραστό νερό ή 1 κουταλάκι φύλλα ή φλούδα σε ένα φλιτζάνι βραστό νερό. Αφήνουμε 5′ και μπορούμε να πίνουμε από ένα φλιτζάνι 3 φορές τη μέρα σε περιπτώσεις δυσκοιλιότητας, αρθριτικών, ρευματισμών, υδρωπικίας, κυστίτιδας.
♦ Ως ηρεμιστικό και για καλύτερο ύπνο συνδυάζεται αρμονικά με το χαμομήλι: 1 κουταλιά αποξηραμένα άνθη τίλιου, 1 κουταλιά χαμομήλι, 1 ώρα πριν το βραδινό ύπνο.
♦ Έγχυμα της φλούδας ή και η φλούδα η ίδια χρησιμοποιείται ως κατάπλασμα.
♦ Το ξύλο της χρησιμοποιείται κατά των ρευματισμών και η χρήση του γίνεται με αφέψημα 40 γραμμάρια ξύλου σε 1 λίτρο νερό που πρέπει να μείνουν τα ¾.
* Οι ιδιότητες του ενισχύονται με την προσθήκη μελιού.
* Δε χρησιμοποιείται στην μαγειρική.
Το φυτό/δέντρο:
Η Φλαμουριά είναι ένα μακρόβιο φυλλοβόλο δέντρο της οικογένειας Tiliaceae, το οποίο προέρχεται από τις εύκρατες περιοχές του Βορείου Ημισφαιρίου. Έχει ύψος που κυμαίνεται από 20 έως 45 μέτρα. Τα φύλλα έχουν σχήμα καρδιάς, τα άνθη είναι λευκοκίτρινα και αναδύουν ένα πολύ γλυκό άρωμα. Έχουν ένα μεθυστικό άρωμα που τρελαίνει όχι μόνο τις μέλισσες, αλλά και τις πασχαλίτσες, χρυσόμυγες, σφήκες και πάρα πολλά έντομα. Ευδοκιμεί σε περιοχές με εύκρατο κλίμα και ορεινό έδαφος.
Υπάρχουν κατά προσέγγιση 40 είδη φλαμουριάς. Καλλιεργείται σαν διακοσμητικό φυτό στους κήπους, τα πάρκα και τις δεντροστοιχίες. Το ξύλο της είναι μαλακό, παρουσιάζει ομοιογένεια και γι’ αυτό χρησιμοποιείται στην ξυλογλυπτική. Πολλαπλασιάζεται εύκολα με σπέρματα.
Στην Ελλάδα φυτρώνουν μόνο 3 είδη φλαμουριάς μεμονωμένα στα δάση της Ηπείρου, Μακεδονίας, Εύβοιας, Πελοποννήσου και Κρήτης.
Ανθίζει τέλη Μαΐου εκλύοντας ένα μεθυστικό άρωμα. Τα άνθη και τα τρυφερά φύλλα στις κορυφές των βλαστών συλλέγονται μόλις ανοίξουν τελείως δηλαδή, τον Ιούνιο και τον Ιούλιο και ξηραίνονται σε σκιά σε θερμοκρασία κάτω από 35 βαθμούς Κελσίου. Η φλούδα συλλέγεται τον Απρίλιο – Μάιο. Η συλλογή των λουλουδιών γίνεται το πρωί από τα χαμηλά κλαδιά του δένδρου. Τα απλώνουμε να ξεραθούν σε σκιερό μέρος. Σε λίγες ημέρες είναι έτοιμα και τότε τα κρατάμε σε βάζο στο ντουλάπι μας, μακριά από τον ήλιο.
Τα άνθη περιέχουν αιθέριο έλαιο, φυτική βλέννα, τανίνη και μικρή ποσότητα σαπωνίνης. Η φλούδα είναι πλούσια σε τανίνη και έχει αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες.
Η φλαμουριά χρησιμοποιείται και για το μέλι που παράγουν οι μέλισσες που επισκέπτονται τα άνθη της. Το αιθέριο έλαιο που περιέχουν δίνει στο μέλι μια ιδιαίτερη γεύση. Το μέλι αυτό λέγεται «μέλι φλαμουριάς» και στη χώρα μας μπορεί να το βρει κανείς κυρίως στη Βόρεια Ελλάδα.
Μία ακόμη χρήση του δέντρου, κυρίως στις χώρες του εξωτερικού, της Ευρώπης και της Αμερικής, είναι η χρήση του ως εργαλείο αρχιτεκτονικού σχεδιασμού. Οι Φλαμουριές φυτεύονται με συγκεκριμένο τρόπο οριοθετώντας δρόμους και λεωφόρους. Σε αρκετές πόλεις της Βορείου Αμερικής υπάρχει μία «Λεωφόρος των Φλαμουριών» , ενώ στο Βερολίνο το δέντρο έχει χαρίσει το όνομά του σε ένα κεντρικό δρόμο που λέγεται “Unter den Linden” δηλαδή «Κάτω από τις Φλαμουριές».
Ιστορία:
Ο αρχαίος κόσμος γνώριζε τη Φλαμουριά και είχε αναφερθεί σε αυτήν, αναγνωρίζοντας τη σημασία της ξυλείας της και του μελιού που παράγουν οι μέλισσες που επισκέπτονται τα άνθη της. Το φυτό αναφέρουν μεταξύ άλλων ο Θεόφραστος, ο Πλίνιος και ο Βιργίλιος. Ο Διοσκουρίδης έλεγε ότι ο χυμό των φύλλων και τα φύλλα σε επιθέματα θεραπεύουν δαγκώματα φιδιών, ενώ ο Πλίνιος ότι τα φίδια δεν τολμούν ούτε να πλησιάσουν τη σκιά του δέντρου. Ο Πλίνιος επίσης μίλησε για τις διάφορες χρήσεις του ξύλου της φλαμουριάς και ο Βιργίλιος για την ποιότητα του κατασκευασμένου από αυτό το ξύλο ζυγού.
Τους επόμενους αιώνες, στην Αγγλία και σε άλλες Ευρωπαϊκές χώρες δημιουργούνται πολλά ξυλόγλυπτα από ξύλο Φλαμουριάς. Οι Βορειοευρωπαίοι χρησιμοποιούσαν ακόμα τον εσωτερικό φλοιό του δέντρου για τη δημιουργία σχοινιών, παπουτσιών, διχτυών ψαρέματος και άλλων αντικειμένων.
Αργότερα, το 17ο και 18ο αιώνα, η Φλαμουριά χρησιμοποιήθηκε στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό των Ευρωπαϊκών πόλεων. Οι Φλαμουριές φυτεύονταν με συγκεκριμένο τρόπο οριοθετώντας τις λεωφόρους, με αποτέλεσμα οι λεωφόροι αυτές να είναι το κύριο χαρακτηριστικό κάθε πάρκου και πόλης της Κεντρικής και Βόρειας Ευρώπης.
Στην Αμερική, οι Ινδιάνοι, πριν ακόμα από την αθρόα εισροή των Ευρωπαίων αποίκων, ήταν εξοικειωμένοι με τις Αμερικανικές ποικιλίες φλαμουριάς, δηλαδή τα είδη που είναι αυτοφυή εκεί. Από τις μακριές ίνες του φλοιού του δέντρου έφτιαχναν σχοινιά και σπάγκους και από το ξύλο δημιουργούσαν είδη νοικοκυριού και μάσκες που φορούσαν σε τελετές. Όταν έφτασαν οι Ευρωπαίοι άποικοι στην Αμερική, έφεραν μαζί τους τα είδη φλαμουριάς που είναι αυτοφυή στην Ευρώπη. Όπως συνέβη και στην περίπτωση της Ευρώπης, έτσι και στην Αμερική, τα δέντρα αυτά χρησιμοποιήθηκαν στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό ως εργαλείο για την οριοθέτηση των λεωφόρων που υπάρχει μέχρι σήμερα.
** H χρήση των βοτάνων δεν υποκαθιστά τυχόν φαρμακευτική αγωγή και η χρήση τους πρέπει να γίνεται με προσοχή, αφού αλόγιστη κατανάλωση μπορεί να επιφέρει αντίθετα από τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα.
επιμέλεια – επιμέλεια: Α. Βίνος
