Το μάραθο χρησιμοποιείται ως βότανο αλλά και ως μπαχαρικό.
Μας δίνει αρωματικούς σπόρους και φύλλα για καρύκευμα, αλλά και μία γευστική ρίζα, το φινόκιο ή μαραθόριζα, που τρώγεται σαν λαχανικό.
Όλα τα μέρη του φυτού, οι ρίζες, οι βλαστοί, τα φύλλα του και οι σπόροι του, μπορούν να καταναλωθούν ως τροφή και να χρησιμοποιηθούν στη μαγειρική σαν βελτιωτικό γεύσης σε σαλάτες σαν μυρωδικό, αλλά και σε διάφορα φαγητά, λόγω του χαρακτηριστικού αρώματος που έχουν τα φύλλα του και της χαρακτηριστικής γεύσης που δίνουν σε διάφορα φαγητά και τη ζαχαροπλαστική.
Οι σπόροι του έχουν ένα άρωμα που μοιάζει πολύ με το άρωμα του γλυκάνισου και γι’ αυτό χρησιμοποιούνται στην ποτοποιία, ιδιαίτερα σε λικέρ, όπως στο Αψέντι των Άλπεων, την αρωματοποιία και την φαρμακευτική, ενώ στην όψη μοιάζουν πολύ με τον άνηθο. Από τους σπόρους του, επίσης, εξάγεται και το αιθέριο έλαιο του φυτού, το μαραθέλαιο, το οποίο χρησιμοποιείται στην παρασκευή καλλυντικών, αρωμάτων, σαπουνιών, φαρμάκων και ποτών.
Άλλες ονομασίες: Μάραθρο, Αγριομάραθο, Αμαραθιά, φινόκιο, φοινίκουλο, μάλαθρο, αρκομάραθον, Μάραζα.
Επιστημονική ονομασία: Φοινίκουλον το κοινόν – Foeniculum vulgare
Χρήσιμα μέρη: Για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιμοποιείται όλο το φυτό και οι σπόροι του.
Ο μάραθος διακρίνεται σε τρεις βασικές κατηγορίες: Μάραθο τον κοινό, το Φινόκιο, και τον Άγριο Μάραθο.
Μάραθος ο κοινός:
Ιδιότητες:
– Ο Μάραθος είναι ένα φυτό πλούσιο σε βιταμίνη C, ασβέστιο, κάλιο, φώσφορο και μαγνήσιο.
– Έχει υψηλή περιεκτικότητα σε φυτικές ίνες και είναι πλούσιος σε αντιοξειδωτικές ουσίες.
– Διουρητικό: όχι μόνο προκαλεί αύξηση των ούρων, αλλά ανακουφίζει τα νεφρά από τους πόνους όταν έχουμε πέτρα και βοηθάει να διαλυθεί.
– Ανοίγει την όρεξη. Τονώνει τον οργανισμό.
– Είναι ένα εξαιρετικό ίαμα για το στομάχι και τα έντερα, που ανακουφίζει από τον τυμπανισμό και τον κολικό, ενώ ταυτόχρονα διεγείρει την πέψη. Συνδυάζεται καλά με το Χαμομήλι, το Γεράνι και το Θυμάρι για πεπτικές διαταραχές.
– Ενεργοποίηση μεταβολισμού: Για αδυνάτισμα στη παχυσαρκία συνδυάζεται καλά με τον Φράξο και την Τσουκνίδα.
– Έχει ηρεμιστική δράση παρόμοια με του Γλυκάνισου στη βρογχίτιδα, το βήχα και το ερεθισμένο αναπνευστικό σύστημα. Χρησιμοποιείται για να βελτιώνει τη γεύση σε διάφορα ιάματα για το βήχα.
– Καταπολεμά την κακοσμία του στόματος, όταν κάνουμε μπουκώματα με αυτό ή απλά αν το μασήσουμε.
– Καταπολεμά αποτελεσματικά τα αέρια της κοιλιάς και των εντέρων.
– Ανθελμινθικό: Σκοτώνει τα σκουλίκια και τα παράσιτα του πεπτικού συστήματαος.
– Αφροδισιακό: Αυξάνει τη σεξουαλική δραστηριότητα.
– Εμμηναγωγό: Διευκολύνει και ρυθμίζει τον έμμηνο κύκλο.
– Αυξάνει τη ροή του γάλακτος στις θηλάζουσες μητέρες και μέσω αυτού βοηθά να ανακουφιστούν οι κολικοί των βρεφών.
– Οι σπόροι του μπορούν ν’ αρωματίζουν το νερό που δίνουν στα μωρά και τα βοηθά στην πέψη.
– Το αφέψημα του είναι ευεργετικό για τα μαλλιά.
Πως το χρησιμοποιούμε:
* Ως προφύλαξη από τη γρίπη μασάμε σπόρους Μάραθου.
* Για τις στομαχικές διαταραχές πέψη, ναυτία, ανορεξία, πόνους στην κοιλιά (και για τα παιδιά) πίνουμε αφέψημα μάραθου ένα ποτήρι πριν ή μετά από κάθε γεύμα μεσημέρι και βράδυ.
* Επίσης για τους πόνους στο στομάχι βράζουμε ένα κουταλάκι σπόρους Μάραθου σε ένα φλυτζάνι γάλα για πέντε λεπτά και αφού τους στραγγίσουμε πίνουμε ζεστό το γάλα.
* Για τα αέρια της κοιλιάς και των εντέρων μπορούμε να κοπανίσουμε μια μικρή κουταλιά σπόρους και να τους βράσουμε σε μισό ποτήρι νερό. Το πίνουμε κρύο μετά το βραδινό φαγητό.
* Για ενεργοποίηση του μεταβολισμού και τη δίαιτα πίνουμε τσάι από σπόρους μάραθου ή τους τρώμε ωμούς.
* Για τις πέτρες στα νεφρά εκτός από το να πιούμε τσάι Μάραθου μπορούμε να βράσουμε για ένα λεπτό “Μουστάκια καλαμποκιού” σε ένα λίτρο νερού. Έπειτα από δέκα λεπτά να προσθέτουμε δύο κουταλάκια σπόρους Μάραθου. όταν κρυώσει σουρώνουμε και το πίνουμε σιγά σιγά κατά τη διάρκεια της μέρας.
* Ακόμη για πέτρες στα νεφρά μπορούμε να βράσουμε σε δυο ποτήρια νερό μια κουταλιά της σούπας σπόρους μαζί με πολύ καλά πλυμμένα φύλλα πορτοκαλιάς και πίνομε κάθε πρωί νηστικοί μισό ποτήρι νερού.
* Το Μαραθέλαιο, σε σταγόνες βοηθάει τη χώνεψη και είναι αντιφυσητικό, δηλαδή αποβάλλει τα αέρια. 1 ως 5 σταγόνες σε μια κουταλιά μέλι 2-3 φορές την ημέρα.
Εξωτερική χρήση:
– Το έγχυμα μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη θεραπεία της επιπεφυκίτιδας και της φλεγμονής των βλεφάρων με κομπρέσες: Βράζουμε ένα μισό κουταλάκι σπόρους σε ένα λίτρο νερό και όταν κρυώσει στραγγίζουμε και πλένουμε τα μάτια μας τρεις φορές την ημέρα.
– Στα αποστήματα, “καλόγηρους”, χτυπήματα, μελανιές βάζουμε κατάπλασμα με φύλλα η κοπανισμένους σπόρους.
– Ένα αφέψημα Μάραθου με μέλι χρησιμοποιείται εναντίον των ρυτίδων. Πλένουμε το πρόσωπό μας μετά τον καθαρισμό.
– Στα πρηξίματα, τους μυϊκούς πόνους και τους ρευματισμούς κάνουμε εντριβή με Μαραθόλαδο.
– Ο μάραθος σε κρέμες και άλλα καλλυντικά τονώνει και κρατά σφριγηλό το δέρμα, αυξάνοντας την ελαστικότητα και απαλότητα του.
– Διεγείρει την κυκλοφορία του αίματος και μπορεί να χρησιμοποιηθεί κατά της κυτταρίτιδας .
– Στη φαρμακοβιομηχανία, υπάρχουν αλοιφές που περιέχουν μάραθο και χρησιμοποιούνται για εξανθήματα, λόγω των αντισηπτικών ιδιοτήτων του.
Χρήση:
Το παρασκευάζουμε ως έγχυμα. Ρίχνουμε ένα φλιτζάνι βραστό νερό σε 1-2 κουταλιές του τσαγιού ξηρό βότανο, αφού έχουμε χτυπήσει λίγο τους σπόρους για να σπάσουν και το αφήνουμε 10 λεπτά. Πίνουμε έως τρεις φορές την ημέρα.
Αν έχουμε βάμμα λαμβάνουμε 2-4 ml βάμματος έως τρεις φορές την ημέρα.
Μαγειρική:
Οι μαραθόσποροι είναι ένα εξαιρετικό μπαχαρικό για ψάρια, κρέας, σπιτικά τουρσιά, ελιές, αλλά και το ψωμί.
Τα φύλλα του μάραθου δεν συντηρούνται για πολλές ημέρες στο κοινό ψυγείο, ενώ οι ψευδοβολβοί του φινόκιο συντηρούνται μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Οι σπόροι του έχουν εντονότερο άρωμα και γεύση από τα φύλλα του, μπορούμε να τους αποξηράνουμε, στη φάση που έχουν καφέ-πράσινο χρώμα και να τους διατηρήσουμε σ’ ένα σκούρο βάζο, για πολύ καιρό.
Φινόκιο ή Μαραθόριζα:
Το ελληνικό του όνομα είναι μαραθόριζα. Είναι ουσιαστικά η ρίζα του μάραθου, ένας μεγάλος άσπρος βολβός που αποτελείται από τραγανές αρωματικές φλούδες του λαχανικού που καλύπτουν η μία την άλλη. Το καλλιεργημένο Φινόκιο είναι μεγάλη ρίζα ενώ το άγριο έχει πολύ μικρή ρίζα και μεγάλους σκληρούς και λεπτούς μίσχους που μοιάζουν με τον άνιθο.
Το φινόκιο είναι από πιο γνωστά λαχανικά της κουζίνας των αρχαίων Ελλήνων και Ρωμαίων οι οποίοι το εκτιμούσαν ιδιαίτερα για τις φαρμακευτικές του ιδιότητες και την νοστιμιά του και το περιέγραφαν σαν το “καλό και χρήσιμο βότανο”.
Όταν διαλέγουμε φινόκιο προσέχουμε να έχει λαμπερό άσπρο χρώμα χωρίς κίτρινες άκρες, να είναι σχετικά βαρύ για το μέγεθός του ενώ ενδεικτικό σημάδι της φρεσκάδας του είναι τα τρυφερά πράσινα φυλλαράκια στο πάνω μέρος της ρίζας.
Ιδιότητες: Είναι πλούσιο σε ιχνοστοιχεία και σε αντιοξειδωτικές ουσίες. Τα σημαντικότερα φυσικά συστατικά της, η ανηθόλη και η φεγχόνη, δρουν κατά της δυσκοιλιότητας και της δυσπεψίας. Είναι, επίσης, καλή πηγή φυτικών ινών.
Η γεύση και το άρωμα του φινόκιο μας θυμίζει ούζο και ταιριάζει απόλυτα με αυτό στην μαγειρική. Συνδυάζεται ιδανικά με θαλασσινά και εσπεριδοειδή, ενώ ωμό σε σαλάτες είναι τραγανό με ευχάριστη δροσερή έντονη γεύση που μπορεί όμως να καλύψει τις υπόλοιπες γεύσεις. Μαγειρεμένο αποκτά μια βελούδινη υφή και πιο απαλή γεύση και συνοδεύει ιδανικά χοιρινό και ψάρια. Στην Ιταλία το τηγανίζουν παναρισμένο ή το ψήνουν στο γκριλ και το περιχύνουν απλά με ελαιόλαδο και λεμόνι, στην Γαλλία το γκρατινάρουν στον φούρνο με μπεσαμέλ
3. Άγριος Μάραθος
O άγριος μάραθος φυτρώνει σχεδόν παντού και με τους σπόρους του αρωματίζουμε κρέατα, παστά και τουρσιά.
Έχει όλες τις ιδιότητες και τις χρήσεις του κοινού Μάραθου.
Ο άγριος μάραθος, λόγω του άναρχου τρόπου φύτευσής του, όπου βρει δηλαδή, έχει βαφτίσει πάμπολλες περιοχές της Ελλάδας, όπως Μαραθόκαμπος, Μαραθοβούνι, Μαραθιές, φυσικά Μαραθώνας και πάρα πολλές άλλες.
Μάραθος, όσα πρέπει να ξέρουμε για το φυτό:
Είναι φυτό ευαίσθητο όταν επικρατούν συνθήκες παγετού, ενώ γενικά γίνεται πιο αρωματικός όταν επικρατούν χαμηλές θερμοκρασίες. Στις βόρειες περιοχές της Ελλάδας η καλλιέργεια του θα πρέπει να γίνεται το Φθινόπωρο και την Άνοιξη, ενώ στις νοτιότερες μπορεί να καλλιεργηθεί και τον Χειμώνα. Γενικά η καλλιέργεια του πρέπει να γίνεται σε περιοχές με μεγάλη ηλιοφάνεια. Το άρωμά του φυτού θυμίζει φρέσκο σανό και για τον λόγο αυτό βγήκε έτσι η λατινική του ονομασία (foenum=σανός) Είναι πάντα πολύτιμο να το έχουμε σε κάποια γωνιά του κήπου μας ή σε μία γλάστρα στο μπαλκόνι μας, από το Μάρτιο έως το Σεπτέμβριο. Θέλει ζέστη για να έχει σωστή ανάπτυξη και δε θέλει συχνό πότισμα, με εξαίρεση το καλοκαίρι, που πρέπει να τον ποτίζουμε 1-2 φορές την εβδομάδα. Δεν πρέπει να σπέρνεται κοντά σε ντομάτες, φασόλια και λάχανα γιατί επηρεάζει αντίθετα την παραγωγή τους. Επίσης δεν πρέπει να σπέρνεται κοντά στον άνηθο γιατί η υβριδοποίησή παράγει σπόρους με απροσδιόριστη γεύση. Το φυτό ανθίζει Ιούλιο και Αύγουστο. Συλλέγεται Αύγουστο και Σεπτέμβριο.
Ιστορία:
Σύμφωνα με τη μυθολογία, ο Προμηθέας έκρυψε μέσα σε ένα κοτσάνι μάραθου τη φωτιά που έκλεψε από τους θεούς και στη συνέχεια την έδωσε στους ανθρώπους.
Η αρχαιότερη μορφή της λέξης «μάραθος» είναι η λέξη «maratuwo», η οποία αναφέρεται σε πινακίδες της Γραμμικής Β γραφής (17ος-13οςαι. π.Χ.).
Οι αρχαίοι Έλληνες το έλεγαν «μάραθρον» και το θεωρούσαν σύμβολο επιτυχίας. Το χρησιμοποιούσαν για στέφανο Νίκης το 490 πχ. όταν επιβλήθηκαν των Περσών στο Μαραθώνα.
Με τους σπόρους του ακόμη έκαναν και φυλαχτά που τα κρεμούσαν στην εξώπορτα για προστασία από μάγια, βασκανείες κ.λ.π.
Οι Κινέζοι και οι Ινδοί θεωρούσαν το μάραθο αντίδοτο για τα δαγκώματα των φιδιών και των σκορπιών.
Ο Πλίνιος το αναφέρει σε συνταγές του με περισσότερες από 20 ενδείξεις, ενώ πίστευε ότι τα φίδια έτρωγαν μάραθο για ν’ αλλάζουν δέρμα. Επίσης συνιστούσε το βότανο για την «θολή όραση των ανθρώπων».
Το 10ο αιώνα συνδέθηκε με τη μαγεία, ενώ το Μεσαίωνα είχε συνδεθεί με το αδυνάτισμα, γιατί πιστευόταν ότι οι σπόροι του έκοβαν την όρεξη.
Οι Ρωμαίοι αρτοποιοί το χρησιμοποιούσαν ως βασικό γλυκαντικό της ζύμης. Ο αυτοκράτορας, πάντως, της Γαλλίας, ο Καρλομάγνος (742-814) με διαταγή του έδωσε τη δεισιδαιμονική διάσταση του μάραθου. Επέβαλε την υποχρεωτική του φύτευση επειδή πίστευε ότι ο μάραθος, έδιωχνε τα κακά πνεύματα.
Οι Ρωμαίοι πίστευαν ότι τα ερπετά ρουφούσαν το χυμό του φυτού για να βελτιώσουν την όρασή τους.
Στον Μεσαίωνα, το μάσημα των σπόρων του Μάραθου, ήταν μια δημοφιλής μέθοδος για να σταματούν τα ρεψίματα κατά την λειτουργία στην εκκλησία.
Ο μάραθος είναι ένα από τα εννιά ιερά βότανα των Αγγλοσαξόνων.
Την περίοδο των Μεγάλων Ανακαλύψεων, όταν οι Πορτογάλοι κατέκτησαν τα νησιά Μαδέρα είδαν ότι φύεται άφθονο άγριο μάραθο. Έτσι, ονόμασαν την πρωτεύουσα των νησιών Μαδέρα Φουνσάλ (Funchal), ονομασία που προέρχεται από την πορτογαλική λέξη για το μάραθο «funcho».
* Αντενδείξεις:
Το Μάραθο είναι διεγερτικό της μήτρας. Έτσι πρέπει να αποφεύγονται κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης οι υψηλές δόσεις. Οι μικρές ποσότητες που χρησιμοποιούμε στο μαγείρεμα είναι ασφαλείς. Η κατάχρηση του βοτάνου μπορεί να προκαλέσει σπασμούς.
επιμέλεια -επεξεργασία: Α. Βίνος
fb: Amalia Vinos
