Τήνος, το «νησί του Αιόλου»

 

Η Τήνος είναι το τέταρτο σε μέγεθος νησί των Κυκλάδων, έκταση 194,59 τ.χλμ,  μετά τη Νάξο, την Άνδρο και την Πάρο.

Συνυφασμένη με την Παναγία τη Μεγαλόχαρη, ο εορτασμός της οποίας είναι στις 15 Αυγούστου, γίνεται πόλος έλξης χιλιάδων προσκυνητών.

 

Η Τήνος έλαβε την ονομασία της από το βασιλιά Τήνο, τον πρώτο οικιστή του νησιού και αρχηγό µιας οµάδας Ιώνων από την Καρία της Μικράς Ασίας, που κατοίκησε εδώ κατά τα προϊστορικά χρόνια. Μία τοπική παράδοση αποδίδει το όνοµα στην πριγκίπισσα Τήνο. Μεταγενέστερες φημολογίες θέλουν το νησί να έχει λάβει και τα προσωνύμια «Υδρούσα», εξαιτίας των άφθονων πηγών και νερών στο µέρος, αλλά και «Οφιούσα» ή «Φιδούσα» από το πλήθος των φιδιών. Σύμφωνα µε κάποιους µελετητές η τελευταία ονομασία έχει ερμηνευτεί λανθασμένα, αφού «φίδες» ή «εφίδες» είναι κάποιο είδος κέδρου που ευδοκιμούσε στο νησί (σήμερα το συναντούμε µόνο στην περιοχή του Πανόρμου), και όχι ερπετά. Μάλιστα, την ξεχωριστή θέση που κατέχει αυτό το φυτό-θάμνος στη ζωή των Τηνιακών, µπορούµε να τη διαπιστώσουµε από την ευρεία χρήση του σε οικοδομήµατα, όπως σπίτια και στάβλους, αφού είναι γερό και ανθεκτικό σε υγρασία και σκώρο. Στην αρχαιότητα η Τήνος αναφέρεται, επίσης, από τον Αριστοφάνη ως «Σκορδοφόρος» για τα εκλεκτά της σκόρδα, από τον Καλλίμαχο ως «Αγαθούσα», από τον Αριστοτέλη ως «Υδρούσα» και από τον Δηµοσθένη και τον Αισχίνη ως «Ερούσα». Σήμερα, η Τήνος κατέχει και το προσωνύμιο «νησί του Αιόλου» για τους δυνατούς βοριάδες της.

 

Περιήγηση:

Το έδαφος γενικά είναι ορεινό με υψόμετρο που δεν ξεπερνά τα 729 μέτρα. Δεν υπάρχουν δάση και μεγάλες πεδινές εκτάσεις. Χαρακτηριστικό είναι το επικλινές του εδάφους στο μεγαλύτερο μέρος του νησιού, έτσι ώστε οι αγροί να παρουσιάζουν εικόνα μεγάλων σκαλοπατιών, τα λεγόμενα «πεζούλες» ή «χαλιά». Τα υψηλότερα βουνά είναι κατά σειρά ο Τσικνιάς  -729μ – η Πατέλα ή Πολέμου Κάμπος – 616μ – στο δυτικό τμήμα της νήσου και το Κεχροβούνι– 604μ – με τη Μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου και το Όρος -375μ. Πεδινή έκταση συναντάται στον κάμπο της Κολυμπήθρας, στο βόρειο μέρος του νησιού, όπου καλλιεργούνται οπωροκηπευτικά και εσπεριδοειδή.

 Χωριά – Οικισμοί:

Αγάπη, Άγιος Ιωάννης-Πόρτο, Αγία Βαρβάρα, Άγιος Ρωμανός,Αετοφωλιά, Αρνάδος, Bεναρδάδος, Βωλάξ, Δυο Χωριά, Καλλονή, Καρδιανή, Κάμπος, Καρκάδος Κάτω Κλείσμα, Κτικάδος, Καρυά, Κέχρος, Κιόνια, Κουμάρος, Κρόκος, Κώμη, Λουτρά, Μέση, Μαρλάς,, Μαμάδος, Μοναστήρι, Μουντάδος, Μπερδεμιάρος,Μυρσίνη, Ξινάρα, Όρμος Υστερνίων, Πάνορμος Περάστρα, Πύργος, Πλατιά, Ποταμιά Σμαρδάκιτο, Σπεράδος, Στενή, Σκαλάδος, Σκλαβοχωριό, Τριαντάρος, Ταραμπάδος, Τζάδος Τριπόταμος, Φαλατάδος, Χατζηράδος, Υστέρνια Κόρης Πύργος, Μοναστήρια, Φερό Χωριό, Ισμαήλ.

Πόλη της Τήνου -Χώρα:

Είναι το λιμάνι και η πρωτεύουσα του νησιού. Το πρώτο πράγμα που αντικρίζει κανείς φθάνοντας στο λιμάνι της Τήνου είναι ο μεγαλοπρεπής ναός της Ευαγγελίστριας. Η εκκλησία ιδρύθηκε το 1823, στο σημείο όπου βρέθηκε η εικόνα της Παναγίας, και είναι αφιερωμένη στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου. Η εικόνα βρέθηκε στις 30 Ιανουαρίου του 1823, αφού πρώτα εμφανίστηκε στον ύπνο της μοναχής Πελαγίας η Παναγία και τις υπέδειξε το ακριβές σημείο. Η εύρεσή της θεωρήθηκε ευλογία για το επαναστατημένο έθνος. Η τεχνοτροπία της εικόνας ανήκει στους πρώτους χριστιανικούς χρόνους, και θεωρείται έργο του Ευαγγελιστή Λουκά.

Ο επιβλητικός ναός της Παναγίας είναι κατασκευασμένος από λευκό μάρμαρο. Κάτω από τον κεντρικό ναό βρίσκεται ο ναός της Ευρέσεως, ο οποίος είναι αφιερωμένος στη Ζωοδόχο Πηγή και έχει κτιστεί πάνω στα θεμέλια παλαιοχριστιανικής εκκλησίας, αφιερωμένης στον Άγιο Ιωάννη. Ανασκαφές έδειξαν ότι στην ίδια θέση βρισκόταν και ιερό του Διονύσου. Δίπλα στο ναό της Ευρέσεως βρίσκεται το μαυσωλείο των θυμάτων από τον τορπιλισμό της «Έλλης», στο λιμάνι της Τήνου στις 15 Αυγούστου 1940. Στα αριστερά της εισόδου του ναού βρίσκεται το εικονοστάσι στο οποίο φυλάσσεται η εικόνα της Παναγίας, η οποία είναι γεμάτη από τάματα. Πλήθος πιστών συρρέουν κάθε χρόνο στο νησί για να επισκεφθούν το ναό της Παναγίας και να προσκυνήσουν τη θαυματουργή εικόνα, καθώς η Τήνος έγινε πόλος έλξης για τους χριστιανούς όλου του κόσμου.
Στη Χώρα βρίσκονται συγκεντρωμένες όλες οι υπηρεσίες της Τήνου. Στην πόλη υπάρχουν πολλές και αξιόλογες παλιές εκκλησίες, όπως η εκκλησία των Ταξιαρχών με τέμπλο του 17ου αιώνα και μαρμάρινο καμπαναριό. Διατηρούνται πλακόστρωτα δρομάκια, σπίτια κυκλαδίτικης αρχιτεκτονικής και παλιά αρχοντικά.

Αρνάδος:

Βρίσκεται στην πλαγιά του Κεχροβουνίου, 9χλμ. από τη Χώρα. Μικρό χωριό με παραδοσιακές καμάρες και σοκάκια.

Δύο Χωριά:

Απέχει 8χλμ. από τη Χώρα. Είναι παραδοσιακός οικισμός με μεγάλη πλατεία και τρεχούμενα νερά. Το ομορφότερο κατά πολλούς χωριό της Τήνου, κτισμένο σε υψόμετρο 380 μ. στην νοτιοανατολική πλαγιά του Κεχροβουνίου. Αρχικά συνίστατο από δύο χωριστούς οικισμούς, ο καθένας με δική του εκκλησία και ενορία (εξ ού και το όνομα Δυο Χωριά) και οι οποίοι επεκτεινόμενοι με την πάροδο των ετών, συνενώθηκαν. Χρησιμοποιούνται και σήμερα από τους κατοίκους σαν τοπωνύμια οι όροι «απάνω» και «κάτω» χωριό.

Εξώμβουργο:

Είναι ένας γρανιτένιος βράχος ύψους 640μ. στα ριζά του οποίου, μετά το 1700, άρχισε να δημιουργείται ένας μικρός οικισμός που ονομάστηκε Εξώμβουργο ή Ξώμπουργκο, που σημαίνει έξω από το κάστρο -burgo στα ιταλικά και από τη Βενετική λέξη Sobborgo που σημαίνει γειτονιά. Πρόκειται για το κάστρο που το 1207 είχαν κτίσει οι Ενετοί πάνω στο βράχο. Είχε δύο πελώρια τείχη, το ένα κοντά στην κορυφή και το άλλο χαμηλότερα. Ανάμεσά τους οικοδομήθηκε η μεσαιωνική πρωτεύουσα της Τήνου. Σήμερα σώζονται τα ερείπια του κάστρου, ενώ αρχαιολογικά ευρήματα από την περιοχή βρίσκονται στο μουσείο της Χώρας και προέρχονται από το ιερό της Δήμητρας και της Περσεφόνης το οποίο, όπως εικάζεται, βρισκόταν εδώ. Ένα πολύ μεγάλο ποσοστό των κατοίκων του δήμου Εξωμβούργου είναι καθολικοί.

Καρδιανή:

Ορεινό χωριό, που βρίσκεται σε υψόμετρο 260μ. στο βουνό Πατέλας. Το όνομα του χωριού είναι όνομα της Παναγίας που λατρευόταν στην περιοχή και οι χωριανοί την ονόμαζαν Κιουρά (Κυρία) Καρδιανή. Το χωριό κτίστηκε το 17ο αιώνα (1670-1690) από καθολικούς και ορθόδοξους που προέρχονταν από διάφορα μέρη του νησιού. Ευρήματα ενισχύουν την άποψη ότι η περιοχή κατοικούνταν στη Γεωμετρική περίοδο. Στο Ναό της Κιουράς Καρδιανής βρίσκονται ευρήματα που οδηγούν στο συμπέρασμα ότι ο ναός ανοικοδομήθηκε πριν από το 1000 μ.Χ. Έχει εντυπωσιακή αρχιτεκτονική αφού τα περισσότερα κτίσματα του χωριού είναι από μάρμαρο. Χαρακτηριστικό είναι το μαρμάρινο πενταόροφο κωδωνοστάσιο του καθολικού ναού του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου. Από το χωριό αυτό καταγόταν η Αγία Πελαγία που οραματίσθηκε την εύρεση της ιερής εικόνας της Μεγαλόχαρης της Τήνου. Η παραλία Καρδιανής αποτελεί μία από τις ωραιότερες δυτικές παραλίες της Τήνου. Πρόκειται για μεγάλη παραλία με βότσαλα. Σήμερα η παραλία Καρδιανής συνδέεται με ασφαλτοστρωμένο δρόμο με το δυτικό οδικό δίκτυο της νήσου.

Για τον επισκέπτη η Καρδιανή θα είναι σίγουρα μια ευχάριστη ανακάλυψη. Περιδιαβαίνοντας τα γραφικά σοκάκια, κάθε γωνιά του χωριού φανερώνει την καλλιτεχνική φύση των Καρδιανιωτών αλλά και την ζεστή τους φιλοξενία. Οι μαρμάρινες βρύσες, το σιντριβάνι, τα υπέρθυρα και οι μαρμάρινοι φεγγίτες δίνουν αυτό το μοναδικό χαρακτήρα στο χωριό που χτίστηκε με τις πέτρες και τα μάρμαρα της περιοχής. Στο χωριό όλο το χρόνο λειτουργεί καφενείο και τους θερινούς μήνες, τόσο στο χωριό όσο και στον όρμο Γιαννάκη, λειτουργούν ταβέρνες.

Τριάνταρος:

Απέχει 6χλμ. από τη Χώρα και βρίσκεται σε υψόμετρο 500μ. Έχει υπέροχη θέα στο Αιγαίο. Τοπικοί μεζέδες σερβίρονται στα παραδοσιακά του καφενεία.
Μέχρι και τη δεκαετία του ’60, ο Τριαντάρος ήταν ένα από τα κεφαλοχώρια της Τήνου με πάνω από 300 μόνιμους κατοίκους. Υπάρχουν ενδείξεις ότι το χωριό υφίσταται από τους Μεσαιωνικούς χρόνους (γύρω στο 1000 μ.Χ.).

Η μοναδική θέα της Τήνου και των γύρω νησιών, αλλά και ο σεβασμός στα παραδοσιακά αρχιτεκτονικά στοιχεία, είναι τα δύο βασικά χαρακτηριστικά του χωριού.

Από τον Τριαντάρο ξεκινάνε οι δύο χείμαρροι που καταλήγουν στη Γύρλα και την Αγία Παρασκευή, δημιουργώντας καταπράσινες ρεματιές. Στην ευρύτερη περιοχή λειτουργούσαν ανεμόμυλοι και νερόμυλοι που σταδιακά εγκαταλείφθηκαν ή μετατράπηκαν σε κατοικίες.

Η Βρύση (στο πάνω χωριό) και το Ξυνάρι (στο κάτω χωριό) είναι τα δύο παραδοσιακά πηγάδια του Τριαντάρου, ενώ οι πηγές με τις λεύκες αποτελούν σημείο αναφοράς.

Στην πλατεία του Ξυναριού, σώζεται τμήμα από το παλιό παραδοσιακό λιοτρίβι. Στο Ηρώον, έργο του Ιωάννη Φιλιππότη, θα βρούμε ονόματα ηρωικά πεσόντων κατοίκων του χωριού. Ο ενοριακός ναός του Τριαντάρου, ο Ι.Ναός Αγίων Αποστόλων, κτίστηκε το 1861, είναι από τους μεγαλύτερους του νησιού και ξεχωρίζει για τη μαρμάρινη και ξυλόγλυπτη εσωτερική του διακόσμηση.
Το ξωκλήσι της Γριάς-Παναγιάς, το όνομα δείχνει την οικειότητα των κατοίκων με το θείο, αφού “γριά” αποκαλούσαν τη μητέρα τους, διέθετε δύο ιερά: ένα για τους ορθόδοξους και ένα για τους καθολικούς που συστεγάζονταν.
Ο ζωόμορφος βράχος, το “Βαγιό”, αποτελούσε σημείο αποφυγής για τα παιδιά, αφού είχε λάβει θρυλικές διαστάσεις. Την Κυριακή των Βαΐων, τα παιδιά του Τριαντάρου συναγωνίζονταν εκείνα των Δυο Χωριών για το ποιος θα καταφέρει να κατακτήσει και να δαμάσει τον μαγικό βράχο.

Φαλατάδος:

Είναι ορεινό χωριό σε απόσταση 10χλμ. από τη χώρα και δύο χιλιομέτρων από τη Μονή Κεχροβουνίου. Στο χωριό υπάρχει ο μαρμαρόκτιστος Ναός του Αγίου Ιωάννη με βοτσαλωτή αυλή του 1902. Στην είσοδο του ναού βρίσκεται μνημείο προς τιμήν των Φαλαταδιανών εργατών που βρήκαν την εικόνα της Παναγίας. Εδώ μπορεί κανείς να γευθεί τη τηνιακή φουρτάλια (ομελέτα) με πατάτες τηγανητές και λουκάνικα. Στο Φαλατάδο παράγεται και το περίφημο τηνιακό ροζακί σταφύλι.

Η ονομασία του χωριού ίσως οφείλεται στην οικογένεια Βαλατά -Βλατά ή μπορεί να προέρχεται από τους φύλακες που επιτηρούσαν την περιοχή -φάλακα = οχύρωμα, παρατηρητήριο. Άξιες ιδιαίτερης προσοχής είναι οι εκκλησίες της Αγίας Τριάδος  με βοτσαλωτή αυλή, που κατασκευάσθηκε το 1901, η Θεοσκέπαστη (απόσταση 20΄ πεζοπορίας), κτισμένη σε κυρτό βράχο. Η εκκλησία της Αγίας Τριάδος είναι από τις μεγαλοπρεπέστερες και επιβλητικότερες των ορθόδοξων χωριών με πλούσιa διακόσμηση.

Χωριό παραδοσιακό με αρκετά χαρακηριστικά Τηνιακής αρχιτεκτονικής, αξίζει σίγουρα να περπατήσουμε τα πλακόστρωτα σοκάκια του με τις γραφικές καμάρες και τις βοτσαλωτές αυλές. Οι κάτοικοι σε μεγάλο ποσοστό ασχολούνται με τις αγροτικές καλλιέργειες και την κτηνοτροφία.

Στο χωριό λειτουργεί Λαογραφικό Μουσείο και ο εκθεσιακός εικαστικός χώρος “Σπίτι των εκθέσεων”.

 Ο Βώλακας ή Βώλαξ ή Βωλάξ:

Σε χειρόγραφο του καθολικού επισκόπου αναφέρεται ως Vulacus. Μεσαιωνικό καθολικό χωριό. Χτισμένο σε υψόμετρο 284 μέτρα, σε ένα μικρό οροπέδιο στη μέση της Τήνου, περιτριγυριζόμενο από πέτρες και μεγάλους σφαιρικούς γρανιτένιους βράχους ηφαιστειογενούς προέλευσης. Πάντα ήταν, και είναι ακόμη, το χωριό της καλαθοπλεκτικής από την οποία και ζει.

Tο χωριό έχει ένα μικρό λαογραφικό μουσείο που λειτουργεί από το Πάσχα μέχρι τα τέλη Οκτωβρίου και ένα καλαίσθητο υπαίθριο πέτρινο θέατρο, 300 θέσεων, όπου το καλοκαίρι γίνονται διάφορες πολιτιστικές εκδηλώσεις. Την περίοδο του Πάσχα, αναρριχητές απ’ όλο τον κόσμο μαζεύονται για να κάνουν bouldering στα βράχια.Το χωριό διαθέτει  εστιατόρια και κάποια καταστήματα πώλησης καλαθιών και άλλων παραδοσιακών προϊόντων της τηνιακή γης.

Κάθε χρόνο, γίνονται δύο πανηγύρια. Την Πέμπτη του Πάσχα, στην «Παναγία Καλαμάν», γιορτάζεται η «μαράντα» με σουβλιστά αρνιά, κρασί και μουσική, και στις 8 Σεπτεμβρίου που γιορτάζει το χωριό τη γέννηση της Θεοτόκου, όνομα της ενορίας του.

Αετοφωλιά:

Η Αετοφωλιά είναι οικισμός του νομού Κυκλάδων, του δήμου Τήνου. Βρίσκεται στο βορειοδυτικό τμήμα του νησιού σε υψόμετρο 114 μέτρα. Η επίσημη ονομασία είναι “η Αετοφωλέα”. Η ονομασία της προέρχεται από την θέση της καθώς είναι χτισμένο ψηλά στου «Βοριά το Βουνί». Η τέχνη της κεραμικής αποτελεί παράδοση, καθώς έχει εμφανιστεί στο χωριό από πολύ παλιά. Σύμφωνα με την παράδοση, καλλιτέχνες κεραμικής από την Σίφνο εγκαταστάθηκαν πριν χρόνια στο χωριό. Έτσι μέχρι σήμερα λειτουργεί εργαστήριο ζωγραφικής – γλυπτικής – κεραμικής και ένα μικρό Λαογραφικό Μουσείο.

Καλλονή

Μια εκδοχή την θέλει να έχει ονομαστεί έτσι από το μοναστήρι της Αγίας Υπακοής (Αγιά Πακλή), στην οποία υπήρχαν κελιά όπου ζούσαν μοναχοί. Άλλη εκδοχή αναφέρει πως το όνομα προέρχεται από τα κελιά που είχαν χτίσει οι προύχοντες της περιοχής για την στέγαση των υπηκόων τους..

Πολιούχος του χωριού είναι ο Άγιος Ζαχαρίας ενώ άλλες εκκλησίες είναι ο Αϊ Γιάννης στον Καλόζαδο, η Παναγιά της Λούρδης και η αγία Λεούσσα.

Η περιπλάνηση στη πρώην Κοινότητα Καλλονής-Κελλιών γίνετε με ένα σπουδαίο σύστημα μονοπατιών και έχει χαρακτήρα μεγάλου αρχαιολογικού ενδιαφέροντος ενώ το φυσικό κάλος μαγεύει τους πάντες.

 Κτικάδος:

Ο Κτικάδος είναι παραδοσιακό και ιδιαίτερα γραφικό χωριό, κοντά στη Χώρα με μοναδική θέα στα Κιόνια.

Η ακμή του Κτικάδου κορυφώθηκε τον 18ο αι., από ευρήματα όμως της περιοχής φαίνεται ότι κατοικήθηκε ήδη από τους γεωμετρικούς χρόνους.

Περπατώντας στο χωριό, θα συναντήσουμε τα περισσότερα από τα τυπικά στοιχεία  της Τηνιακής αρχιτεκτονικής, παραδοσιακά σπίτια και εκκλησίες, λιθόστρωτα σοκάκια, καμάρες, υπέρθυρα, κρήνες, πλυσταριά.

Το χωριό είναι μεικτό και ο πληθυσμός μοιρασμένος, με το Καθολικό και το Ορθόδοξο στοιχείο να συνυπάρχουν αρμονικά.

Αξίζει να επισκεφθούμε τον καθολικό ναό του Τιμίου Σταυρού, από τους αρχαιότερους στο νησί και τον ορθόδοξο ναό της Υπαπαντής (ή της Μεγαλομάτας) με την εικόνα της Παναγίας της Μεγαλομάτας.

Τα δύο μεγάλα πανηγύρια του χωριού είναι η Ύψωση του Τιμίου Σταυρού (14 Σεπτεμβρίου) και της Υπαπαντής (2 Φεβρουαρίου).

Στον Κτικάδο αναβιώνει τη Δευτέρα του Πάσχα, το έθιμο της Αγάπης.

Για πεζοπορία προσφέρεται το μονοπάτι που ξεκινάει από τον Κτικάδο και οδηγεί στη Χώρα.

Σκλαβοχωριό:

Το Σκλαβοχωριό είναι ένα μικρό ορεινό χωριό στα ανατολικά του Κρόκου. Οι απόψεις για την προέλευση του ονόματος του διίστανται: Σύμφωνα με την πρώτη θεωρία, προέρχεται από “σκλάβους” που δραπέτευσαν από τους Τούρκους και βρήκαν καταφύγιο στο χωριό, ενώ η δεύτερη το αποδίδει σε “Σλάβους” αποίκους.

Η θέα του χωριού στη βόρεια πλευρά της Τήνου και στο χωριό Αγάπη είναι μοναδική!

Υπήρξε η ιδιαίτερη πατρίδα του μεγάλου Έλληνα ζωγράφου, Νικολάου Γύζη. Το σπίτι όπου έζησε είναι επισκέψιμο και αποτελεί αξιοθέατο του χωριού.

Αποτελεί το μόνο αμιγώς ορθόδοξο χωριό της ενδοχώρας του νησιού. H καθέδρα του χωριού είναι ο ναός της Αγίας Τριάδας.

Το καλοδιατηρημένο παραδοσιακό πλυσταριό κατασκευάστηκε το 1821.

Πάνορμος ή Πύργος:

Ο Πάνορμος ή Πύργος είναι ένα από τα μεγαλύτερα χωριά της Τήνου και βρίσκεται στο δυτικό τμήμα του νησιού, που είναι γνωστό στην Τήνο ως Έξω Μέρη ή Έξω Μεριά. Ανέδειξε ορισμένους από τους σημαντικότερους Έλληνες καλλιτέχνες. Ονομάστηκε επίσημα Πάνορμος το 1915 ενώ μέχρι τότε ονομαζόταν Πύργος. Η ονομασία Πύργος όμως εξακολουθεί να χρησιμοποιείται για τον οικισμό ενώ η ονομασία Πάνορμος αναφέρεται συχνά σε ολόκληρη την περιοχή που καταλαμβάνει η τοπική Κοινότητα Πανόρμου.

Η περίοδος ίδρυσης του οικισμού δεν είναι γνωστή σήμερα. Η ονομασία Πύργος οφείλεται σε πύργο που χτίστηκε πριν τον 16ο αιώνα για την οχύρωση της περιοχής. Το κτίσμα αυτό αναφέρεται σε χάρτη του 1571. Το χωριό γνώρισε μεγάλη ανάπτυξη κατά τον 18ο και 19ο αιώνα που οφείλονταν κυρίως σε δύο τομείς, στη ναυτιλία και με στη μαρμαροτεχνία. Από την ενασχόληση των κατοίκων με την μαρμαροτεχνία ο Πάνορμος δημιούργησε σπουδαία καλλιτεχνική παράδοση. Για την διατήρηση αυτής της παράδοσης σήμερα λειτουργεί στον Πάνορμο προπαρασκευαστικό σχολείο καλών τεχνών. Οι πρώτοι απόφοιτοι της σχολής συνεχίζουν απευθείας στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών χωρίς εξετάσεις.

Ιερό Ποσειδώνα και Αμφιτρίτης:

Στα Κιόνια, μόλις 3 χλμ. από τη Χώρα βρίσκονται τα ερείπια του αρχαίου ναού του Ποσειδώνα και της Αμφιτρίτης. Η ανοικοδόμηση του ναού χρονολογείται περίπου στα μέσα του 4ου αιώνα π.Χ. Ο Ποσειδώνας εκτός από θεός της θάλασσας λατρευόταν ως γιατρός, ενώ η σύζυγός του Αμφιτρίτη ως προστάτιδα της γυναικείας γονιμότητας. Η λατρεία του ιερού διήρκησε μέχρι τον 4ο αιώνα μ.Χ. όταν διαδόθηκε ο Χριστιανισμός. Οι ανασκαφές του περασμένου αιώνα έφεραν στο φως τμήματα του ναού, του λουτρού, του ξενώνα, μία εξέδρα, την κρήνη, αγάλματα, ψηφιδωτά και άλλα ευρήματα που εκτίθενται σήμερα στο αρχαιολογικό μουσείο Τήνου.

Αρχαιολογικό Μουσείο:

Το Αρχαιολογικό Μουσείο της Τήνου βρίσκεται στη Χώρα και ιδρύθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1960. Φιλοξενεί αξιόλογα ευρήματα που χρονολογούνται από την ελληνιστική περίοδο μέχρι και τα ρωμαϊκά χρόνια. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ο ανάγλυφος αμφορέας που ανακαλύφθηκε στο ιερό της Δήμητρας στο Ξώμπουργο και χρονολογείται τον 7ο αιώνα π.Χ., το περίφημο μαρμάρινο ηλιακό ρολόι του Ανδρόνικου από την Κύρηστο, αγάλματα και αρχιτεκτονικά σκέλη από τον αρχαιολογικό χώρο των Κιονίων, επιτύμβιες στήλες, νομίσματα διαφόρων εποχών και άλλα αρχαιολογικά ευρήματα.

Μουσείο Τήνιων Καλλιτεχνών:

Το Μουσείο Τήνιων Καλλιτεχνών ιδρύθηκε το 1930 και βρίσκεται στον προαύλιο χώρο του Ναού της Ευαγγελίστριας. Φιλοξενεί μία αξιόλογη συλλογή από γλυπτά και έργα ζωγραφικής, φιλοτεχνημένα από Τήνιους καλλιτέχνες. Ανάμεσά τους, έργα των ζωγράφων Ν. Γύζη, Νικηφόρου, Νικόλαου και Περικλή Λύτρα, Γ. Ρόιλου, Μ. Ρενιέρη, Γ. Γαΐτη, και των γλυπτών Γ. Χαλεπά, Λ. Σώχου, Φιλιππότη, Γ. Βιτάλη, Λάζαρου και Μάρκου Φυτάλη και του Ιωάννη Βούλγαρη.

Μονή Κεχροβουνίου:

Η Μονή Κεχροβουνίου είναι χτισμένη πάνω σε μία απότομη πλαγιά, σε υψόμετρο 650 μέτρων, χαρίζοντας μία υπέροχη θέα προς τη Χώρα, τα χωριά της Τήνου, αλλά και τα γύρω νησιά. Σύμφωνα με την παράδοση, το μοναστήρι ιδρύθηκε το 10ο αιώνα από τρεις αδελφές, κόρες μίας εύπορης οικογένειας της Τήνου, έπειτα από ένα όραμα που είχαν και οι τρεις με την Παναγία. Το μοναστήρι αυτό παρουσιάζει ιδιαίτερο θρησκευτικό ενδιαφέρον, καθώς εδώ μόνασε η Αγία Πελαγία, η οποία οραματίστηκε την Παναγία να της υποδεικνύει το μέρος όπου βρέθηκε η εικόνα της. Η Μονή αποτελεί δείγμα της τηνιακής παραδοσιακής αρχιτεκτονικής και είναι αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Σήμερα μπορεί κανείς να επισκεφθεί το κελί της Αγίας Πελαγίας, το μουσείο στο οποίο φυλάσσονται αρκετές αξιόλογες εικόνες του 18ου και 19ου αιώνα και άλλα σημαντικά κειμήλια.

 

Παραλίες:

Άγιος Φωκάς, Αγκάλη, Άγιος Ιωάννης Πόρτο, Αγία Κυριακή, Άγιος Σώστης, Παχιά Άμμος, Λιχναφτιά, Σταυρός, Άγιος Μάρκος, Κιόνια, Πλατιά Άμμος, Σάντα Μαργαρίτα, Άγιος Δημήτριος, Λιβάδα, Κολυμπήθρα, Αποθήκες, Παλιός Άγιος Φύλακτος, Μαντροκλήσι, Πλατύ Γυαλός, Όρμος Γιαννάκη, Καλύβια, Κουσίνια, Άγιος Πέτρος, Άγιος Ρωμανός, Απιγανιά, Καντάνη, Πανούσα, Εμπρός Διαλισκάρ, Πίσω Διαλισκάρ, Όρμος Υστερνίων, Σχοινάκι, Άσπρος Γυαλός, Βαθύ – Άγιος Χαράλαμπος, Καβαλουρκό, Αγία Θάλασσα, Πάνορμος, Ρόχαρι, Βαθύ, Κουμελάς, Μαλί.

Άγιος Ιωάννης Πόρτο:

Την μεγάλη αμμουδερή παραλία προτιμούν κυρίως οικογένειες αφού βρίσκεται σε μικρή απόσταση από τη Χώρα της Τήνου. Επιπλέον, είναι οργανωμένη με ομπρέλες και ξαπλώστρες, αρκετά ταβερνάκια, εστιατόρια και beach bar. Βρίσκεται στο βορειοανατολικό μέρος του νησιού, 6 χλμ από τη Χώρα.

Πρόσβαση: Εύκολα με οποιοδήποτε δικό σας οδικό μέσο, αλλά και συγκοινωνία από την Χώρα.

 Άγιος Σώστης:

Αμμουδιά με ρηχά πεντακάθαρα, διαυγή νερά με θέα τη Μύκονο. Στο σκηνικό πρωταγωνιστεί ένα εξωκλήσι του 19ου. Η παραλία προτιμάται ιδιαίτερα από οικογένειες μιας και το νερό, εκτός από καθαρό, είναι ρηχό σε μεγάλη έκταση και βαθαίνει αργά και βαθμιαία. Κατά μήκος της θα βρείτε πολλές ταβέρνες, ενοικιαζόμενα δωμάτια, αλλά και μίνι μάρκετ. Το μόνο της μειονέκτημα είναι ότι αν έρθετε αργά θα είναι δύσκολο να βρούμε πάρκινγκ.

Πρόσβαση: 5 χλμ ανατολικά από την πόλη της Τήνου, κατά μήκος της νότιας ακτής του νησιού.

Άγιος Φωκάς:

Η μεγαλύτερη παραλία του νησιού σε μικρή απόσταση από τη Χώρα. Σε διάφορα σημεία της υπάρχει κάποια βλάστηση που προσφέρει σκιά σε όσους προλάβουν. Δεν υπάρχουν πολλές επιλογές σε καφέ και εστιατόρια και έτσι οι περισσότεροι την προσπερνούν.

Πρόσβαση: Τακτικά δρομολόγια λεωφορείων, αλλά και με το δικό μας αυτοκίνητο κατευθυνόμενοι από τη Χώρα στον Άγιο Σώστη.

Κιόνια:

Δημοφιλής παραλία με βότσαλα, πεύκα και εύκολη πρόσβαση. Απέχει μόλις τρία χιλιόμετρα από την πόλη της Τήνου, πάνω στον παραλιακό δρόμο και κοντά στον αρχαιολογικό χώρο του αρχαίου ναού αφιερωμένου στον Ποσειδώνα και τη γυναίκα του, την Αμφιτρίτη. Η παραλία είναι μεγάλη (εκτείνεται σε μήκος μεγαλύτερο από ένα χιλιόμετρο) και ακριβώς δίπλα της υπάρχει στρωμένος δρόμος.

Πρόσβαση:Το καλοκαίρι υπάρχει συγκοινωνία από και προς την πόλη περίπου κάθε μία ώρα.

Κολυμπήθρα:

Μια θαλάσσια φυσική λεκάνη που έχει χαρακτηριστεί βιότοπος, αφού από εκεί εκτός από λουόμενους περνούν διάφορα σπάνια είδη πουλιών. Τρεις ξανθιές, αφράτες αμμουδιές με πεντακάθαρα νερά, η πιο μικρή είναι και η πιο εντυπωσιακή. Καλό θα είναι να έχετε προετοιμάσει μερικά σνακ, αν και υπάρχουν δυο ταβέρνες σε κοντινή απόσταση.

Πρόσβαση: Οδικώς με κατεύθυνση προς τη βόρεια ακτή του νησιού, ακολουθώντας τις πινακίδες θα στρίψουμε στο δύσκολο χωματόδρομο για να φτάσουμε στην Κολυμπήθρα.

Λιβάδα:

Άγρια εμπειρία. Ένα ποτάμι που εκβάλει, νερόλακοι και απότομα κοφτερά βράχια. Πρόκειται για γραφική παραλία με βότσαλο, χοντρή άμμο και τους παράξενους γεωλογικούς σχηματισμούς. Θα την βρείτε στο βορειοανατολικό άκρο του νησιού, κοντά στο χωριό Στενή.

Πρόσβαση: Με αυτοκίνητο, κατά προτίμηση 4×4, από τον δρόμο (άσφαλτος και χώμα) που περνάει από το χωριό Στενή και οδηγεί κατευθείαν στην παραλία.

Μαλλί:

Παραλία κοντά στο χωριό Μαρλάς με άσπρα βότσαλα και καθαρά γαλαζοπράσινα νερά.

Πρόσβαση: Οδικώς με κατεύθυνση βορειοδυτικά του νησιού.

Παχιά Άμμος:

Η Παχιά Άμμος είναι μια μικρή, αμμουδερή παραλία 2,5 χλμ. βορειοανατολικά απ’ τον Αϊ-Γιάννη Πόρτο. Έχει απόλυτη ησυχία, κρυστάλλινα νερά και ξανθή άμμο ενώ θα πρέπει να έχετε μαζί σας τα απαραίτητα αφού δεν υπάρχουν υποδομές.

Πρόσβαση: Θα ξεκινήσουμε από τον Αϊ Γιάννη Πόρτο με τα πόδια προς τα βορειοανατολικά ή με off road όχημα.

 

Ανεμόμυλοι και Νερόμυλοι στην Τήνο:

Κατά την περίοδο της μεγάλης ακμής της Τήνου, τα παλιά χρόνια, όταν αριθμούσε 25.000 κατοίκους οι ανεμόμυλοι ξεπερνούσαν τους 100. Σήμερα πλέον αποτελούν αγέρωχους μάρτυρες του παρελθόντος αλλά και σημαντικά μνημεία λαϊκής τέχνης. Οι τελευταίοι ανεμόμυλοι σταμάτησαν να λειτουργούν στα τέλη της δεκαετίας του ’70 ενώ πολλοί είναι αυτοί που τους αγοράζουν σήμερα προκειμένου να τους μετατρέψουν σε εξοχικές κατοικίες. Η ανάγκη για ανεμόμυλους έγινε επιτακτική όταν οι Τηνιακοί, αφού επέκτειναν τις καλλιεργήσιμες εκτάσεις τους μέχρι τις κορυφές των λόφων, διαμορφώνοντας το έδαφος σε αναβαθμίδες, έσπειραν σιτηρά. Οι μυλωνάδες πριν χτίσουν τον ανεμόμυλό τους έκαναν μεγάλη έρευνα προκειμένου να είναι σίγουροι ότι οι άνεμοι θα είναι πολλοί και ευνοϊκοί. Μπορεί να περνούσαν και μήνες μέχρι να αποφασίσουν τον τόπο που θα τον έστηναν. Και βέβαια οι άνεμοι ποτέ δεν τους απογοήτευσαν, έρχονταν πάντα πανέτοιμοι και στην ώρα τους. Δεν ήταν άλλωστε τυχαία η Τήνος η κατοικία του Αιόλου, του θεού των Ανέμων.

Επειδή όμως εκτός από ανέμους η Τήνος έχει και άφθονο νερό, πράγμα αρκετά σπάνιο για Κυκλαδονήσι, οι Τηνιακοί δεν το άφησαν αναξιοποίητο. Εκτός από ανεμόμυλους στην Τήνο στέκουν περήφανοι και κάποιοι νερόμυλοι, χτισμένοι μέσα σε ρεματιές.

 

Περιστεριώνες:

Δεν είναι γνωστό πότε άρχισαν να χτίζονται περιστεριώνες στην Τήνο. Η παλιότερη γραπτή πηγή που τους αναφέρει χρονολογείται από το 1726 αλλά σίγουρα ξεκίνησαν να χτίζονται πολλοί νωρίτερα.

Οι Τηνιακοί δεν εκτρέφουν περιστέρια μόνο για το κρέας τους αλλά και για τα περιττώματά τους, που θεωρούνται εξαιρετικό λίπασμα. Τα παλιά χρόνια χρησιμοποιούσαν επίσης τα φτερά, το αίμα και την καρδιά τους για να παρασκευάζουν θεραπευτικές κρέμες, ενώ, όσο κι αν ακούγεται βάρβαρο σήμερα, αποτελούσαν κι ένα θαυμάσιο στόχο για όσους επιθυμούσαν να εξασκηθούν στην σκοποβολή.

Οι περιστεριώνες στην Τήνο είναι διώροφα ορθογώνια κτίσματα. Έχουν μία πόρτα για τον ιδιοκτήτη, ο οποίος χρησιμοποιούσε τον κάτω όροφο ως αποθήκη για τη φύλαξη των εργαλείων τους ενώ ο επάνω όροφος αποτελούσε την κατοικία των περιστεριών. Χρησιμοποιώντας το σχιστόλιθο, ένα υλικό που υπάρχει άφθονο στην Τήνο, οι Τηνιακοί μαστόροι κατάφεραν να δημιουργήσουν αριστουργήματα που αποτελούν μοναδικά μνημεία λαϊκής τέχνης κι αρχιτεκτονικής σε παγκόσμιο επίπεδο.

Οι περιστεριώνες στην Τήνο τα παλιά χρόνια ήταν σύμβολο ευγενικής καταγωγής. Μόνο οι πολλοί πλούσιοι κι οι κάτοχοι μεγάλων καλλιεργήσιμων εκτάσεων είχαν τη δυνατότητα να χτίσουν και να συντηρήσουν περιστεριώνα ενώ όσο πιο περίτεχνα ήταν τα στολίδια του τόσο πιο πλούσιος θεωρείτο και ο ιδιοκτήτης τους. Όταν πια χάρη στο εμπόριο η Τήνος γνώρισε οικονομική ανάπτυξη πολλοί ήταν εκείνοι που έφτιαξαν περιστεριώνες και ξεκίνησαν εξάγουν τα πιτσούνια και να εμπορεύονται το λίπασμα από τα περιττώματα των περιστεριών. Σήμερα οι περισσότεροι είναι εγκαταλελειμμένοι, κάποιοι έχουν μετατραπεί σε αποθήκες, ενώ αρκετοί είναι και αυτοί που συνεχίζουν να φιλοξενούν περιστέρια.

 

Τήνιοι καλλιτέχνες:

Η Τήνος πρόσφερε στο χώρο της ζωγραφικής και της γλυπτικής μερικούς από τους μεγαλύτερους καλλιτέχνες που έχει να παρουσιάσει η Ελλάδα.

Νικηφόρος Λύτρας (1832-1904), ζωγράφος: Υπήρξε ακαδημαϊκός και διδάσκαλος στη Σχολή Καλών Τεχνών επί 37 χρόνια. Θεωρείται ο σπουδαιότερος Έλληνας ζωγράφος του 19ου αιώνα.

Νικόλαος Γύζης (1842-1900), ζωγράφος: Δίδαξε στην Ακαδημία Καλών Τεχνών του Μονάχου και θεωρείται, μαζί με το Νικηφόρο Λύτρα, ο πρωτεργάτης της νεοελληνικής Tέχνης.

Δημήτριος Φιλιππότης (1839-1919), γλύπτης: Σπούδασε στη Ρώμη και δημιούργησε στην Αθήνα, συμβάλλοντας σημαντικά στην προαγωγή της γλυπτικής στην Ελλάδα.

Γιαννούλης Χαλεπάς (1854-1938), γλύπτης: Σπούδασε στη Σχολή Καλών Τεχνών του Πολυτεχνείου και στην Ακαδημία Καλών Τεχνών του Μονάχου. Θεωρείται ο κορυφαίος Έλληνας γλύπτης και το όνομά του συνδέθηκε με την “Κοιμωμένη” του – γλυπτό εκπληκτικής ομορφιάς – που βρίσκεται στο Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών και παριστά κόρη που κοιμάται τον αιώνιο ύπνο.

 

Γενικά χαρακτηριστικά του νησιού:

Κύριο χαρακτηριστικό του νησιού είναι το βραχώδες του εδάφους. Υπάρχουν μεγάλες ποσότητες γρανίτη, σχιστόλιθου ή μαρμάρου, λευκού και πράσινου. Στη χλωρίδα ανήκουν τα θαμνώδη φυτά (κέδροι, μυρτιές, σπάρτα κλπ) και θαμνολιβαδικά φυτά που χρησιμεύουν ως αφεψήματα ή στη μαγειρική, φασκόμηλο, χαμομήλι, ρίγανη, κάπαρη και άλλα. Την πανίδα αποτελούν τα αγριοπερίστερα, οι λαγοί, τα αγριοκούνελα, οι πέρδικες, καθώς και διάφορα αποδημητικά πουλιά (τρυγόνια, ορτύκια και άλλα) µε πέρασμα από Σεπτέμβριο έως Φεβρουάριο. Η οικονομία του νησιού βασίζεται κυρίως στη γεωργία, τη ναυτιλία, την αλιεία και τον τουρισμό, κυρίως κατά τους θερινούς μήνες, ενώ στα εξαγώγιμα προϊόντα του νησιού ανήκουν το μοναδικό πράσινο μάρμαρο και άλλα πετρώματα, τα λαχανικά, τα οπωροκηπευτικά, οι πατάτες, τα γαλακτοκομικά (τυράκι Τήνου, γραβιέρα, κοπανιστή), το αρίστης ποιότητας θυμαρίσιο μέλι και το περίφημο «ροζακί» σταφύλι.

Δοκιμάζουμε τη γραβιέρα και το σκληρό τυρί Τήνου αλλά και τη λούζα, το παραδοσιακό αλλαντικό. Θα βρούμε αγνά προϊόντα στην Ένωση Αγροτικών Συνεταιρισμών-Καποδιστρίου 5.

Προμηθευόμαστε άφθονα αμυγδαλωτά και λυχναράκια από τα Νούφαρα.

 

(πηγές:www.arttravel.gr, www.tinosinfo.gr, el.wikipedia.org, www.e-tinos.gr)

επεξεργασία – επιμέλεια: Α. Βίνος