Αίσωπος, η βιογραφία του αρχαίου μυθοποιού

Τους εξαιρετικούς μύθους του Αισώπου λίγο πολύ όλοι τους ξέρουμε, τους έχουμε διαβάσει ή τους έχουμε ακούσει. Για τον ίδιο τον Αίσωπο όμως τι ξέρουμε; Η ζωή του, όπως και οι μύθοι του, παρουσιάζουν εξαιρετικό ενδιαφέρον.   

Είναι ο διασημότερος από τους αρχαίους μυθοποιούς, αναμφισβήτητος πατέρας του αρχαίου μύθου. Θεωρείται ιδρυτής αυτού του λογοτεχνικού είδους που σήμερα ονομάζουμε παραβολές – μικρές ιστορίες που αφηγούνται φανταστικές ή πραγματικές ιστορίες με μεταφορικό τρόπο ή αλληγορίες. Αξίζει επίσης να σημειωθεί, ότι δεν έγραψε ούτε μια λέξη, αλλά όλους τους μύθους τους διηγείτο προφορικά.

Η ζωή του

Λέγεται ότι γεννήθηκε το 625 π.Χ..  Όπως με τον Όμηρο έτσι και με τον Αίσωπο πολλές πόλεις και χώρες διεκδικούν την καταγωγή του. Άλλοι λένε ότι γεννήθηκε στη Φρυγία, περιοχή της σημερινής βορειοκεντρικής Τουρκίας, άλλοι στη Σάμο ή τη Θράκη, τις Σάρδεις, την Αίγυπτο ή σε περιοχές της Αφρικής όπως την Αιθιοπία.  

Εκτός όμως από τον τόπο καταγωγής του, ορισμένοι αμφισβητούν και την ίδια την ύπαρξη του. Τον Αίσωπο πάντως, αναφέρει ο Ηρόδοτος, ο Αριστοφάνης ακόμα και ο Πλούταρχος στο έργο του « Των επτά σοφών συμπόσιον», όπου φαίνεται να παίρνει μέρος και να ελέγχει με την ευφυολογία και τη σοφία του τους λόγους των επτά σοφών.

Από τις παραπάνω πηγές μαθαίνουμε για τη ζωή του Αισώπου. Ο Αίσωπος ήταν ταπεινής καταγωγής και πιθανότατα γεννήθηκε από οικογένεια δούλων. Ήταν άσχημος, μαυριδερός, καμπούρης, τραυλός, κοντολαίμης, στραβοπόδης, με πλακουτσωτή μύτη και τριγωνικό κεφάλι, αλλά ευφυέστατος και παρατηρητικός. Είχε ταλέντο στο να πλάθει μύθους. Μύθους που χρησιμοποιούσε κυρίως για να περνάει μηνύματα στους ακροατές του, να διδάσκει ήθος και να καυτηριάζει την αδικία, την προδοσία και γενικά όλες τις ευτελείς πράξεις των ανθρώπων της εποχής του. Είναι ο πρώτος που χρησιμοποίησε αλληγορικό αλλά και πεζό λόγο στα έργα του. Έως τότε οι συγγραφείς χρησιμοποιούσαν αποκλειστικά έμμετρο λόγο. Παρότι όσο ζούσε ήταν δούλος, οι Αθηναίοι του έστησαν ανδριάντα για να δείξουν ότι κάθε άνθρωπος με αξία πρέπει να τιμάται, ανεξάρτητα από την καταγωγή του.

Όσον αφορά τη ζωή του, τουλάχιστον στην αρχή της πρέπει να ήταν δύσκολη. Κάποιοι  λένε ότι ήταν βοσκός – δούλος ενός κτηματία. Μια μέρα είδε έναν επιστάτη να χτυπά άδικα έναν άλλο δούλο και έτρεξε να τον βοηθήσει. Ο επιστάτης, εκνευρισμένος και για να τον εκδικηθεί, τον κατηγόρησε στον κτηματία και αυτός τον πήγε στην αγορά της Εφέσου για να τον πουλήσει. Εκεί τον αγόρασε ένας σοφός, ο Ξάνθος από τη Σάμο, που τον εκτίμησε, τον πήρε μαζί του σαν δούλο και ταξίδεψαν μαζί για να του γνωρίσει όλο τον κόσμο. Στη συνέχεια τον πούλησε στο σοφό Ιάδμονα το Σάμιο. Αυτός όμως εκτιμώντας τα πνευματικά χαρίσματα του Αισώπου, τη σοφία και την ευφυΐα του τον απελευθέρωσε. Ο Αίσωπος ταξίδεψε και έτσι κάποτε έφτασε στο Μαντείο των Δελφών.

Σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή ο βασιλιάς Κροίσος ήταν εκείνος που τον έστειλε στο Μαντείο των Δελφών το 560 π.Χ. με δώρα για το ναό του Απόλλωνα και για να λάβει χρησμό.  Όπως και να’ χει ο Αίσωπος με κάποιο τρόπο βρέθηκε στο Μαντείο των Δελφών.

Λένε λοιπόν ότι εκεί κατηγόρησε με σαρκαστικό τρόπο τους ιερείς για απάτη και απληστία και τους ειρωνεύτηκε λέγοντας ότι μαντεύουν για να πλουτίζουν. Τους κατοίκους τους κατηγόρησε  ότι ζούσαν από τα αφιερώματα των προσκυνητών αντί να καλλιεργούν τα κτήματά τους και να φροντίζουν τα ζώα τους. Οι ιερείς θύμωσαν, εξοργίστηκαν και σκέφτηκαν να τον θανατώσουν με δόλο. Έτσι τον παγίδεψαν, λίγο πριν φύγει, βάζοντας στις αποσκευές του ένα χρυσό ποτήρι. Κατόπιν τον κατηγόρησαν για κλέφτη και ιερόσυλο. Τον δίκασαν άδικα και τον καταδίκασαν σε θάνατο, ρίχνοντάς τον από τις κορυφές του Παρνασσού. Σύμφωνα με την παράδοση, ο θεός Απόλλωνας τιμώρησε την αδικία στέλνοντας στους κατοίκους των Δελφών λιμό. Αυτοί τότε για να εξιλεωθούν έστησαν μαρμάρινη στήλη προς τιμή του Αισώπου.

Τη βιογραφία του Αισώπου συνέγραψε τον 14ο μ.Χ. αιώνα ο μοναχός Μάξιμος Πλανούδης και περιέχονται σ’ αυτή πολλά ανέκδοτα για τη ζωή και την εν γένει δράση του.

Οι μύθοι του

Οι Αισώπειοι μύθοι είναι σύντομα αφηγήματα με θέματα φανταστικά ή πραγματικά από την καθημερινή ζωή ή το φυσικό κόσμο, δοσμένα με εύθυμο τρόπο, με χαρακτήρα γνωμικό και διδακτικό. Ήρωες στους μύθους του είναι κυρίως τα ζώα όπως η αλεπού, ο λύκος, το λιοντάρι, το ελάφι, ο λαγός κ.ά. ενώ υπάρχουν και μερικοί μύθοι με ανθρώπους ή θεούς. Στα έργα του τα ζώα μιλούν και συμπεριφέρονται σαν άνθρωποι. Είχε τη μοναδική ικανότητα να δίνει στα ζώα ανθρώπινες ιδιότητες όπως ψυχή και λαλιά.

Τα αφηγήματά του είναι ιστορίες από την καθημερινή ζωή και τη φύση και ο χαρακτήρας τους είναι ηθικοδιδακτικός, συμβολικός και αλληγορικός. Μέσα από αυτά δεν περνάμε απλά την ώρας μας, δεν ψυχαγωγούμαστε μόνο αλλά σκεπτόμαστε, μαθαίνουμε και προβληματιζόμαστε.

Ιδεολογία των «Αισωπικών» μύθων είναι η αποδοκιμασία του κακού στις πιο αντιπροσωπευτικές μορφές του: της βίας, της αυθαιρεσίας, της απάτης, της προδοσίας, της ματαιοδοξίας, της αλαζονείας, της ψευδολογίας, της πλεονεξίας, της πονηριάς. Η αποδοκιμασία επιχειρείται άλλοτε με αναφορά στη θεία δίκη, άλλοτε με πειστικές υποδείξεις, πιο συχνά όμως με τη διαπίστωση του παραλογισμού του κακού, με τη γελοιοποίηση του καθώς και με τη φιλοσοφική ενατένιση της ζωής.

Μέσα τους διακρίνεται το ευρύ, παρατηρητικό του πνεύμα κι η ικανότητά του να διδάσκει με μικρές, απλές ιστορίες, που πάντα έχουν στο τέλος κάποιο ηθικό δίδαγμα. Συνήθιζε με την παρατηρητικότητα και τη βαθιά σοφία του να πλάθει τέτοιες ιστορίες και να τις λέει γύρω του. Με τον καιρό απέκτησε μεγάλη φήμη κι όλοι έτρεχαν κοντά του για να ακούσουν κάποιο μύθο του σχετικά με κάποιο πρόβλημα τους. Σιγά σιγά οι μύθοι του άρχισαν να μεταδίδονται από στόμα σε στόμα μεταξύ των ανθρώπων, μέχρι την ελληνιστική εποχή οπότε συγκεντρώθηκαν για πρώτη φορά.

Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, ήταν πολύ γνωστός «λογοποιός». Εκτός από τους μύθους γνώριζε και διηγούνταν πολλά αστεία και ανέκδοτα. Άλλοι υποστηρίζουν ότι δεν δημιούργησε μύθους αλλά τους συγκέντρωσε, τους συμπλήρωσε και τους τελειοποίησε. Αυτοί προέρχονταν είτε από τους αρχαιότερους Έλληνες είτε από άλλους λαούς, όπως οι Φρύγες. Δεν αποκλείεται βέβαια να επινόησε και ο ίδιος μερικούς απ’ αυτούς. Πάντως τους χρησιμοποίησε πολύ στη ζωή του, με τόση δεξιότητα κι επιτυχία, ώστε να συνδεθεί τελικά το όνομά του με αυτούς.

Έκδοση των μύθων

Η πρώτη Συλλογή των Αισωπείων μύθων προέρχεται από τον 4ο αιώνα π.Χ  από τον Δημήτριο τον Φαληρέα. Η συλλογή αυτή δεν σώζεται και μόνο ποιητικές επεξεργασίες του Βαβρίου – Eλληνικά, του Φαίδρου – Λατινικά και άλλων διέσωσαν το υλικό της συγκεκριμένης επιτομής

Όλες οι σωζόμενες σήμερα συλλογές είναι πολύ μεταγενέστερες και προέρχονται από τον 1ο ή 2ο αιώνα και εξής.

Οι μύθοι του έχουν συγκεντρωθεί σε «Συλλογή Αισώπειων Μύθων».

Πρώτη φορά εκτυπώθηκαν στο Μιλάνο το 1479 μ.Χ., στην Βενετία το 1525 και 1543 από την οικογένεια τυπογράφων Damiano di Santa Maria ενώ ακολούθησε μία έκδοση στο Παρίσι το 1547. Ο Κοραής τους τύπωσε το 1810 στο Παρίσι κι ακολούθησε κριτική έκδοση το 1852 στη Λειψία από τον Χαλμ. Έκτοτε πολλές εκδόσεις παρουσιάστηκαν κι οι Μύθοι πιστεύεται πως έχουν διαβαστεί παγκοσμίως σχεδόν όσο κι η Βίβλος. Η πιο πρόσφατη έκδοση τους έγινε από τον βρετανικό εκδοτικό οίκο Penguin το 1997 σε 50.000 αντίτυπα. Η απόδοση τους στη νέα ελληνική γλώσσα έγινε από τους Ανδρόνικο Νούκιο και Γεώργιο Αιτωλό, που έζησαν τον 16ο αιώνα.

Επιμέλεια – Επεξεργασία: Β. Βίνος