Όταν χάνουμε ένα αγαπημένο μας πρόσωπο, η φυσιολογική απόκριση σε αυτή την επώδυνη εμπειρία είναι το πένθος.
Η απώλεια ενός αγαπημένου μας προσώπου συνοδεύεται πάντα από έντονη θλίψη, πόνο, λύπη, αναπάντητα ερωτήματα, αναμνήσεις.
Όχι μόνο χαρακτηρίζεται από βαθειά στενοχώρια αλλά και από έντονη παρόρμηση, λαχτάρα, επιθυμία να ξαναβρεθείς μαζί του.
Απώλειες που μπορούν να οδηγήσουν στη βίωση πένθους είναι ο θάνατος ή ο αποχωρισμός ενός αγαπημένου μας προσώπου, η απώλεια του κατοικίδιου ζώου, το διαζύγιο, η απώλεια της εργασίας, η απομάκρυνση των παιδιών από το πατρικό σπίτι, η συνταξιοδότηση και η διακοπή της κύησης.
Κατά τη διάρκεια της ζωής μας όλοι μας με ξεχωριστό τρόπο έχουμε βιώσει ή θα βιώσουμε σημαντικές απώλειες. Ο τρόπος που βιώνουμε την απώλεια εξαρτάται από διάφορους παράγοντες, ανάλογα με το είδος της απώλειας, τους ψυχικούς μηχανισμούς άμυνας και τις εμπειρίες μας στη ζωή.
Υπάρχουν άνθρωποι που πενθούν χωρίς να αλλάξουν ή παραμερίσουν τις δραστηριότητες της καθημερινότητάς τους. Για τους ανθρώπους αυτούς, η διαδικασία του πένθους αποτελεί την περίοδο που θρηνούν για την απώλειά τους και έπειτα έρχεται η επούλωση της ψυχικής «πληγής». Υπάρχουν, όμως, και ορισμένοι άνθρωποι που δε διαθέτουν τους κατάλληλους ψυχικούς μηχανισμούς και δυσκολεύονται πολύ να διαχειριστούν την απώλεια και το επερχόμενο πένθος.
Πολλοί από όσους πενθούν μπορεί να αντιμετωπίσουν ψυχικά θέματα, κατανάλωση ουσιών και αυξημένο κίνδυνο αυτοκτονίας.
Το πένθος είναι μεγαλύτερο με τους ξαφνικούς θανάτους, ειδικά όταν έχεις ανοικτές υποθέσεις, γιατί η σύγκρουση παραμένει παγωμένη στο χρόνο (IRVIN YALOM).
Ενώ το πένθος θεωρείται ότι είναι μια φυσική ανθρώπινη εμπειρία με την πλειοψηφία να παρουσιάζει προσαρμογή στην απώλεια όσο περνάει ο χρόνος, το συναίσθημα της θλίψης παραμένει κυρίαρχο, μια εξαιρετικά οδυνηρή περίοδος όπου οι προσαρμογές μπορεί να πάρουν μήνες αν όχι και χρόνια.
Η ψυχολογία της θλίψης
Δεν υπάρχουν δυο άτομα που να βιώσουν το θάνατο ενός αγαπημένου με τον ίδιο τρόπο. Με ποιόν τρόπο θα εκφράσουμε τον πόνο μας εξαρτάται από πολλούς παράγοντες όπως προσωπικότητα, τις συνθήκες του θανάτου και τον τρόπο που βλέπουμε τη ζωή.
Μας θλίβει το γεγονός ότι δεν ξέρουμε τι να περιμένουμε ειδικά τους πρώτους μήνες, αναρωτιόμαστε αν η εμπειρία μας είναι φυσική και μερικές φορές φτάνουμε στα όρια της απελπισίας, έχουμε την αίσθηση ότι χάνουμε το μυαλό μας.
Μέρος της συμβουλευτικής διαδικασίας είναι να εκπαιδεύσει τους πενθούντες πάνω στο τι μπορεί να βιώσουν μετά την απώλεια σαν μια προσπάθεια να αυξήσουν την αίσθηση ελέγχου και να διευκολύνουν την προσαρμογή τους.
Η θλίψη είναι η έντονη συναισθηματική και φυσική αντίδραση που μπορούμε να βιώσουμε μετά το θάνατο του αγαπημένου.
Όχι μόνο χαρακτηρίζεται από βαθειά στενοχώρια αλλά και από έντονη παρόρμηση, λαχτάρα, επιθυμία να ξαναβρεθούμε μαζί του.
Τα κυριότερα ψυχολογικά συστατικά της θλίψης είναι η απώλεια, η αλλαγή και ο έλεγχος.
Όταν κάποιος πεθαίνει φυσικά θα επικεντρωθούμε στο ποιος πέθανε. Αλλά με κάθε θάνατο έρχεται και η απώλεια τόσων άλλων πραγμάτων που συνδέσαμε μαζί του , όπως οι κοινές ελπίδες και τα όνειρα για το μέλλον.
Βοηθάμε τους πενθούντες να προσδιορίσουν τι ακριβώς έχασαν. Τι αντιπροσώπευε λειτουργικά και πρακτικά η απώλεια τους π.χ. τον φροντιστή σύζυγο και οικονομικό διευθυντή, την υποστηρικτική μητέρα και σεφ, την ενθαρρυντική φίλη και παρέα διακοπών.
Η αλλαγή είναι μια αναπόφευκτη συνέπεια της απώλειας και το πόση αλλαγή μπορούν να εξερευνήσουν, εξαρτάται από τη συσχέτιση με το πόσο η ζωή τους αλληλεπικάλυπτε αυτή των αγαπημένων τους.
Η διαδικασία εκπαίδευσης στην προσαρμογή χρειάζεται χρόνο και προσπάθεια και την ενθάρρυνση από τον πενθούντα να δοκιμάσει νέα πράγματα.
Σε ότι αφορά τον έλεγχο παίζει κεντρικό ρόλο στη γνωστική ερμηνεία της θλίψης. Όταν κάποιος πεθαίνει αυτοί που μένουν πίσω αισθάνονται λίγο έως καθόλου έλεγχο πάνω στις συνθήκες που διαδραματίστηκε ο θάνατος.
Μπορεί να αισθάνονται συναισθηματικά φορτισμένοι από τη θλίψη τους και αβέβαιοι για το τι να κάνουν να βοηθήσουν τον εαυτό τους σε μια περίοδο που αισθάνονται ιδιαίτερα ευάλωτοι και μόνοι.
Πόσα στάδια έχει το πένθος ;
Προσπαθώντας να δώσουμε νόημα στην απώλεια, είναι σημαντικό να βιώσουμε και να αποδεχτούμε τις ψυχικές αντιδράσεις και τα συναισθήματα που δημιουργεί.
Άρνηση
Στην αρχή νοιώθουμε μουδιασμένοι, σοκαρισμένοι.
Αρνούμαστε να πιστέψουμε αυτό που έχει συμβεί «δεν είναι δυνατό»
Το πρώτο στάδιο του πένθους μας βοηθά ωστόσο να μειώσουμε την ένταση της απώλειας. Στο στάδιο αυτό, η ζωή μοιάζει να μην έχει κανένα νόημα και αισθανόμαστε μουδιασμένοι. Αναρωτιόμαστε αν και με ποιο τρόπο μπορούμε να προχωρήσουμε στη ζωή μας. Η άρνηση μας βοηθά επίσης να διαχειριστούμε μόνο τόσες πληροφορίες όσες μπορούμε να αντέξουμε. Όταν αρχίσουμε να αποδεχόμαστε την πραγματικότητα της απώλειας, ξεκινάει η θεραπευτική διαδικασία. Ο άνθρωπος δυναμώνει ψυχικά και η άρνηση εξαφανίζεται.
Θυμός
Απαραίτητο στάδιο στη θεραπευτική διαδικασία που κρύβει τον πόνο της απώλειας και δείχνει ένταση της αγάπης.
Θυμώνουμε «γιατί να συμβεί αυτό σε εμάς»
Νοιώθουμε μόνοι, εγκαταλελειμμένοι και αδύναμοι.
Θυμώνουμε απέναντι σε φίλους, στην οικογένεια, στο γιατρό, στον ίδιο τον άνθρωπο που μας άφησε ακόμη και απέναντι στις ανώτερες δυνάμεις.
Διαπραγμάτευση
Φέρνουμε στο τραπέζι της διαπραγμάτευσης , όλα όσα μπορούσαμε να έχουμε κάνει ή να μην έχουμε κάνει, τι θα μπορούσαμε να έχουμε κάνει διαφορετικά και πως θα γινόταν να μη συμβεί αυτό.
Θέλουμε να γυρίσουμε στο χρόνο για να αποτρέψουμε την απώλεια, να πάρουμε τη ζωή μας πίσω.
Παλεύουμε με τις ενοχές και τις τύψεις.
Κατάθλιψη
Τίποτα δεν έχει νόημα «Δεν έχω όρεξη να κάνω τίποτα».
Συνειδητοποιώντας το πραγματικό μέγεθος της απώλειας βυθιζόμαστε στη λύπη, εγκαταλείπουμε αγαπημένες συνήθειες και δραστηριότητες, μένουμε ξάγρυπνοι ή θέλουμε να κοιμόμαστε συνέχεια, δεν έχουμε όρεξη και με δυσκολία συγκεντρωνόμαστε.
Η κατάθλιψη αποτελεί φυσιολογική αντίδραση στη συνειδητοποίηση ότι το αντικείμενο της απώλειας χάθηκε οριστικά.
Αποδοχή
«Έχω αποδεχτεί αυτό που συνέβη»;
Αρχίζουμε να αποδεχόμαστε τη νέα πραγματικότητα. Η πρώτη μέρα της νέας πραγματικότητας, της νέας μου ζωής.
This is the first day of my new life.
Μαθαίνουμε να ζούμε χωρίς το αντικείμενο της απώλειας και αντιλαμβανόμαστε ότι χρειάζεται να συνεχίσουμε με τη ζωή μας.
Μαθαίνουμε να χτίζουμε νέες σχέσεις και φιλίες. Πολλές φορές νιώθουμε πως προδίδουμε το άτομο που χάθηκε αν αρχίσουμε να απολαμβάνουμε τη ζωή. Το παρελθόν δε μπορεί να αλλάξει, μπορεί όμως να αλλάξει το μέλλον.
Προσωπικά για μένα, χρειάζεται να γεφυρωθεί ο ενδιάμεσος χώρος ανάμεσα στην κατάθλιψη και την αποδοχή, με ένα επιπλέον βήμα, αυτό της συμφιλίωσης.
Δεν αντέχουμε να πιούμε το ποτήρι της θλίψης μονομιάς ώστε να περάσουμε στην αποδοχή.
Χρειάζεται να την αναγνωρίσουμε και να συνομιλήσουμε με όσα θέλει να μας διδάξει, να συμφιλιωθούμε μαζί της, με τον εαυτό μας και τους άλλους, να φωτίσουμε τις αδυναμίες μας και να αισθανθούμε τη θλίψη σαν ένα κύμα που γεμίζει και αδειάζει.
Να γνωρίζουμε ότι δεν είναι ένα συναίσθημα που μπορούμε να θάψουμε ή να ξεριζώσουμε αλλά ότι η ένταση και η συχνότητα των κυμάτων θα μειωθεί με τον καιρό.
Και φυσικά ότι μπορεί, ίσως ακόμη και χρόνια μετά, το κύμα να μεγαλώσει ξαφνικά από κάτι που θα το πυροδοτήσει όπως για παράδειγμα ένα τραγούδι στο ραδιόφωνο ή κάποιον που μοιάζει σε εκείνον που χάσαμε. Και αυτό είναι καλό να συμβεί.
Χρειάζεται να συμφιλιωθούμε επίσης με την ιδέα ότι ο θάνατος δεν είναι το αντίθετο της ζωής αλλά η αθέατη πλευρά στον κύκλο της ύπαρξης, ώστε να μπορέσουμε να αποδεχτούμε τη νέα πραγματικότητα, ένα βήμα μπροστά κάθε μέρα, χωρίς βιασύνη, δημιουργώντας ευκαιρίες εκεί που φαίνεται αδύνατο και συνεχίζοντας στη ζωή.
Ανασυνδυασμένη Σύμβουλος Προσωπικής Ανάπτυξης και Ψυχικής Υγείας
ThetaHealing Certified Practitioner & Instructor by THINK ®, Certified Life Coach, Πιστοποίηση στην Aνασυνδυασμένη – Εκλεκτική Συμβουλευτική ΚΕΘΕΣΥ, Μετεκπαίδευση στο EICP Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο Συμβουλευτικής και Ψυχοθεραπείας, πρόγραμμα Ψυχοδυναμικής προσέγγισης για τη διαχείριση ψυχοσωματικών νοσημάτων
